Chociaż nie można ich porównywać z konwencjonalnymi lodówkami czy nawet zamrażarkami, elementy Peltiera mogą być wykorzystywane do chłodzenia - choć tylko na małą skalę. Najważniejszą rzeczą jest to, że działają one całkowicie bez ruchomych części i nie wymagają żadnego czynnika chłodniczego. Do działania często wystarcza napięcie zaledwie kilku woltów prądu stałego. Przeczytaj nasz poradnik, aby dowiedzieć się, jak działają elementy Peltiera i do jakich zastosowań są predestynowane.
Elementy Peltiera - często określane również jako komponenty Peltiera - to konwertery termoelektryczne. Składają się one z dwóch półprzewodników stykających się ze sobą i mają gorącą i zimną stronę. Ich działanie opiera się na efekcie Peltiera: bezpośredniej konwersji prądu stałego na różnicę temperatur. Głównym zastosowaniem jest chłodzenie. Jednak elementy Peltiera mogą być również wykorzystywane do ogrzewania lub kontroli temperatury. W każdym przypadku wymagają napięcia stałego o wartości od 2 do 55 woltów. W idealnych warunkach i przy użyciu radiatorów można osiągnąć różnice temperatur przekraczające 100 kelwinów.
Fizyczne zasady, na których opierają się nowoczesne chłodnice termoelektryczne, sięgają początku XIX wieku. Jednak komercyjne moduły nie były dostępne aż do wczesnych lat 60-tych..
Pierwszego ważnego odkrycia związanego z termoelektrycznością dokonano w 1821 roku, kiedy to niemiecki naukowiec Thomas Seebeck odkrył, że prąd elektryczny płynie w sposób ciągły w zamkniętym obwodzie wykonanym z dwóch różnych metali, pod warunkiem, że punkty, w których łączą się metale, są utrzymywane w dwóch różnych temperaturach. Seebeck nie rozumiał jednak naukowych podstaw swojego odkrycia i błędnie założył, że płynące ciepło ma taki sam efekt jak przepływający prąd elektryczny..
W 1834 roku francuski zegarmistrz i fizyk pracujący w niepełnym wymiarze godzin, Jean Peltier, odkrył przeciwne zjawisko podczas badania efektu Seebecka: gdy prąd elektryczny płynie w zamkniętym obwodzie, ciepło jest pochłaniane po jednej stronie nierównego metalowego połączenia i uwalniane po drugiej. Dwadzieścia lat później William Thomson - opublikował kompleksowe wyjaśnienie tych dwóch efektów i opisał ich wzajemne powiązania. W tamtym czasie zjawiska te były jednak nadal uważane za zwykłe ciekawostki laboratoryjne i nie miały praktycznego zastosowania.
W latach trzydziestych XX wieku rosyjscy naukowcy zaczęli badać niektóre z wcześniejszych odkryć termoelektrycznych, aby zaprojektować generatory prądu do użytku w odległych lokalizacjach w całym kraju. To rosyjskie zainteresowanie termoelektryką ostatecznie przyciągnęło uwagę reszty świata i zainspirowało rozwój praktycznych modułów termoelektrycznych. Dzisiejsze chłodnice termoelektryczne wykorzystują technologię półprzewodnikową, z domieszkowanym materiałem półprzewodnikowym zastępującym różne metale używane we wczesnych eksperymentach termoelektrycznych.
Efekty Seebecka, Peltiera i Thomsona, wraz z szeregiem innych zjawisk, stanowią podstawę funkcjonowania modułów termoelektrycznych.
Nowoczesne elementy Peltiera (rysunki 1 i 2) składają się ze styków między miedzią a półprzewodzącym stopem tellurytu bizmutu (Bi2Te3) lub germanu krzemu (SiGe). Materiał ten ma postać małych sześcianów zwanych „kostkami”, które połączone są ze sobą za pomocą miedzianych mostków. Całość przymocowana jest do ceramicznego podłoża z tlenku aluminium. Górna strona jest również pokryta płytką ceramiczną. Różne domieszkowanie N lub P pozwala na szeregowe połączenie dużej liczby takich elementów, dzięki czemu po obu stronach układu znajduje się wiele punktów styku, które chłodzą się lub nagrzewają, gdy przepływa przez nie prąd. Żyły do podłączenia prądu są wyprowadzone po bokach. „Kostki” z domieszką N i P są naprzemiennie połączone miedzianymi mostkami.
Podstawowa struktura nowoczesnych elementów Peltiera. Nośniki ładunku są przenoszone na wyższy (dolny) lub niższy poziom energii (górny) w punktach styku i dlatego absorbują ciepło na dole i uwalniają je ponownie na górze.
1) Strona zimna | 2) Płytka ceramiczna | 3) Półprzewodnik N | 4) Półprzewodnik P | 5) Strona gorąca | 6) Mostki miedziane
Elementy Peltiera działają jak półprzewodnikowa pompa ciepła. Chłodzenie występuje, gdy prąd przepływa przez jedną lub więcej par elementów typu n do typu p.
Na zimnym złączu następuje spadek temperatury, co prowadzi do absorpcji ciepła z otoczenia. Ciepło jest przewodzone wzdłuż elementów poprzez transport elektronów i uwalniane po przeciwnej, gorącej stronie, gdy elektrony zmieniają stan z wysokoenergetycznego na niskoenergetyczny.
Chłodnice termoelektryczne oferują szereg korzyści, gdy konwencjonalne metody chłodzenia są nieodpowiednie. Urządzenia te są również bardziej przyjazne dla środowiska niż tradycyjne systemy chłodzenia, ponieważ nie wymagają sprężarki zasilanej elektrycznie ani ciekłego medium do transportu ciepła. Niektóre zalety chłodzenia termoelektrycznego w urządzeniach elektronicznych obejmują:
-
Brak ruchomych części
-
Brak czynników chłodniczych i emisji
-
Niskie wymagania w zakresie konserwacji
-
Długa żywotność
-
Kontrolowana temperatura
-
Kompatybilność z ekstremalnymi środowiskami lub odległymi lokalizacjami
-
Możliwe chłodzenie znacznie poniżej temperatury otoczenia
-
Wydajność niezależna od kierunku
Pomimo niskiej wydajności i niewielkiej mocy w porównaniu do konwencjonalnych urządzeń chłodzących, moduły Peltiera mogą być wykorzystywane w szerokim zakresie zastosowań. Można je znaleźć zwłaszcza w przenośnych urządzeniach chłodzących, w małych generatorach prądu, jako chłodziarki procesora w połączeniu z pastą termiczną do komputerów PC i laptopów, do podgrzewania lub chłodzenia wody pitnej oraz w osuszaczach powietrza.
Ich szybka reakcja, wysoka stabilność temperaturowa i duża elastyczność w zakresie kontroli temperatury sprawiają, że są one również idealne do ochrony krytycznych komponentów, takich jak układy scalone, diody laserowe lub czujniki.
Jak można sterować elementami Peltiera?
Kompletny termoelektryczny system chłodzenia składa się z elementu Peltiera z radiatorem, czujników temperatury do monitorowania strony gorącej i zimnej oraz jednostki sterującej. Ten ostatni steruje przepływem prądu lub napięciem w celu uzyskania wymaganej różnicy temperatur.
Jednostka sterująca i element Peltiera muszą być tak dobrane, aby ciepło chłodzonego komponentu mogło zostać rozproszone w połączeniu z efektem Joule'a dostarczanego prądu bez przekraczania maksymalnej pojemności cieplnej lub maksymalnej różnicy temperatur określonej w arkuszu danych elementu Peltiera. Należy również wziąć pod uwagę maksymalną różnicę temperatur i prąd maksymalny.
Jaki jest najprostszy sposób sprawdzenia, czy element Peltiera działa prawidłowo?
Moduł można przetestować za pomocą multimetru i zapalniczki. W tym celu należy podłączyć sondy pomiarowe do styków elementu, przytrzymać zapalniczkę z jednej strony i obserwować wyświetlacz multimetru. Jeśli element Peltiera działa w trybie standardowym, proces ogrzewania generuje prąd elektryczny po jednej stronie, a wartość napięcia jest wyświetlana na wyświetlaczu multimetru.